Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված բնապահպանական կոնվենցիաներ

Ի՞նչ է բնապահպանական կոնվենցիան:

Բնապահպանական կոնվենցիան միջազգային համաձայնագիր է մասնակից երկրների միջև, որը անդրադառնում է գլոբալ բնապահպանական խնդիրներին, ինչպիսիք են՝ կլիմայի փոփոխությունը, օդի աղտոտվածությունը և կենսաբազմազանության կորուստը: Կոնվենցիաներն իրավաբանորեն պարտադրող են և ծառայում են որպես գործիք բնապահպանական խնդիրների կարգավորման և միջազգային համագործակցության խթանման համար:

Կարևոր է նշել արձանագրությունների և կոնվենցիաներին արվող փոփոխությունների դերի մասին: Այնուամենայնիվ, արձանագրությունների միջոցով կատարված փոփոխությունները պարտադիր չեն այն երկրների համար, որոնք չեն վավերացրել դրանք:

Այս նյութում կքննարկենք Հայաստանի Հանրապետության կողմից ընդունված բնապահպանական կոնվենցիաները, դրանց բովանդակությունը և նշանակությունը: Բոլոր կոնվենցիաների ամբողջական տեքստին ծանոթանալու համար՝ կարող եք սեղմել կոնվենցիայի անվան կողքին տեղադրված համապատասխան հղմանը:

Բնապահպանական կոնվենցիաներ

Ռամսարի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 02․02․1971թ., Ռամսար

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 06․11․1993թ.

Ռամսարի կոնվենցիան միջազգային նշանակության խոնավ տարածքների պահպանման և կայուն օգտագործման միջազգային պայմանագիր է: Այն հայտնի է նաև որպես Ռամսարի խոնավ տարածքների կոնվենցիա և ստորագրվել է 1971 թվականին Իրանի Ռամսար քաղաքում:

Համաշխարհային ժառանգության կոնվենցիան պաշտպանում է մշակութային և բնական ժառանգության նշանակություն ունեցող վայրերը՝ ստեղծելով համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ։

Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության պաշտպանության մասին կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 16․11․1972թ., Փարիզ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 05․12․1993թ.

Համաշխարհային ժառանգության կոնվենցիան, պաշտոնապես՝ Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության պահպանության կոնվենցիա, միջազգային պայմանագիր է, որը ստորագրվել է 1972 թվականի նոյեմբերի 23-ին։ Կոնվենցիան սահմանում է համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները և նրա հիմնական նպատակներն են՝ բնության պաշտպանությունը և մշակութային օբյեկտների պահպանությունը և անվտանգությունը: Կոնվենցիան՝ ստորագրված միջազգային համաձայնագրի փաստաթուղթը, ուղղորդում է Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի աշխատանքը: Այն մշակվել է յոթամյա ժամանակահատվածում (1965-1972):

Կոնվենցիան սահմանում է, թե որ օբյեկտները կարող են դիտարկվել համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկվելու համար, ինչպես նաև սահմանում է յուրաքանչյուր երկրի կառավարության պարտականությունները՝ կապված պոտենցիալ օբյեկտների հայտնաբերման, պաշտպանության և պահպանման հետ: Կոնվենցիան ստորագրած երկրները պարտավորվում են պահպանել իրենց համաշխարհային ժառանգության օբյեկտները, պարբերաբար զեկուցել դրանց պահպանման վիճակի մասին և անհրաժեշտության դեպքում վերականգնել օբյեկտները: Կոնվենցիան նաև սահմանում է, թե ինչպես պետք է օգտագործվի և ղեկավարվի Համաշխարհային ժառանգության հիմնադրամը:

Կլիմայի փոփոխության մասին շրջանակային կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 09․05․1992թ., Նյու Յորք

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 21․03․1994թ.

Կլիմայի փոփոխության մասին կոնվենցիան սահմանում է ընդհանուր շրջանակ՝ կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարելու համար՝ ուշադրություն դարձնելով ջերմոցային գազերի արդյունաբերական արտանետումներին։ Այս Կոնվենցիայի և բոլոր դրա հետ կապված իրավական փաստաթղթերի, որոնք կարող է ընդունել Կողմերի համաժողովը, վերջնական նպատակն է հասնել նրան, որ Կոնվենցիայի համապատասխան դրույթների կատարման արդյունքում ապահովվի ջերմոցային գազերի կոնցենտրացիայի կայունացումը մթնոլորտում այնպիսի մակարդակի վրա, որը թույլ չի տա վտանգավոր անտրոպոգեն ազդեցություն կլիմայի համակարգի վրա։ Նման մակարդակը պետք է հասնվի այն ժամկետներում, որոնք բավարար են էկոհամակարգերի բնական ադապտացման համար կլիմայի փոփոխությանը, թույլ տալով չվտանգել պարենի արտադրությունը և ապահովելով հետագա տնտեսական կայուն հիմքով զարգացումը:

Անապատացման դեմ պայքարի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 01․10․1994թ., Փարիզ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 30․09․1997թ.

ՄԱԿ-ի Անապատացման դեմ պայքարի կոնվենցիան (ԱԿԲԿ ՄԱԿ), որը ընդունվել է 1994 թվականին, միակ իրավաբանորեն պարտադիր միջազգային համաձայնագիրն է, որը կապում է շրջակա միջավայրը և զարգացումը հողային ռեսուրսների կայուն կառավարման հետ: Կոնվենցիան հատուկ առնչվում է չոր, կիսաչոր և չոր ենթախոնավ տարածքներին, որոնք հայտնի են որպես չորային հողեր, որտեղ գտնվում են ամենախոցելի էկոհամակարգերից և ժողովուրդներից որոշները: Կոնվենցիայի կողմերը հանդիպում են Կողմերի համաժողովներում (ԿՀ) յուրաքանչյուր երկու տարին մեկ, ինչպես նաև տարվա ընթացքում տեխնիկական հանդիպումներում՝ Կոնվենցիայի նպատակների և հավակնությունների առաջմղման և դրա իրագործման առաջընթացի ապահովման համար:

Փոփոխություններ Մոնրեալի արձանագրության

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 17․09․1997թ․, Մոնրեալ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 01․01․1999թ․

Օզոնային շերտի պաշտպանության Մոնրեալի արձանագրություն

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 16.09.1987, Մոնրեալ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 30.12.1999

Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի վերաբերյալ Մոնրեալի արձանագրությունը գլոբալ համաձայնագիր է, որն ուղղված է Երկրի օզոնային շերտի պահպանմանը՝ աստիճանաբար դուրս բերելով շրջանառությունից այն քիմիական նյութերը, որոնք քայքայում են այն: Այս փուլային ծրագիրը վերաբերում է թե՛ օզոնաքայքայող նյութերի արտադրությանը, թե՛ դրանց օգտագործմանը: Այս կարևորագույն համաձայնագիրը ստորագրվել է 1987 թվականին և ուժի մեջ է մտել 1989 թվականին: Մոնրեալի արձանագրությամբ նախատեսվում է մի շարք գործնականում իրագործվող խնդիրներ, որոնք ստացել են համընդհանուր ճանաչում: Մինչ օրս արձանագրությամբ սահմանված խնդիրներն հաջողությամբ իրականացվում են, և այն շարունակում է մնալ օզոնային շերտի պահպանության երաշխավորը: Աշխարհի բոլոր պետությունների համատեղ ջանքերով հաջողությամբ իրականացվում է օզոնային շերտի վերականգնումը:

Վտանգավոր թափոնների անդրսահմանային տեղաշարժերի վերահսկման մասին Բազելի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․03․1989թ., Բազել

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 30․12․1999թ.

Բազելի կոնվենցիան՝ վտանգավոր թափոնների միջսահմանային տեղափոխման և դրանց վերացման վերահսկման մասին, ընդունվել է 1989 թվականին և ուժի մեջ է մտել 1992 թվականին։ Սա վտանգավոր և այլ թափոնների վերաբերյալ ամենաընդգրկուն գլոբալ բնապահպանական համաձայնագիրն է։ 2011 թվականի մարտի 31-ի դրությամբ այն ունի 175 կողմ և գրեթե համընդհանուր անդամություն։ Կոնվենցիայի նպատակն է պաշտպանել մարդու առողջությունն ու շրջակա միջավայրը՝ կանխելով վտանգավոր թափոնների և այլ թափոնների առաջացման, միջսահմանային տեղափոխման և կառավարման բացասական ազդեցությունները։ Բազելի կոնվենցիան կարգավորում է վտանգավոր և այլ թափոնների միջսահմանային տեղափոխումը և պարտավորեցնում է Կոնվենցիայի կողմերին ապահովել, որ այդ թափոնները կառավարվեն և վերացվեն բնապահպանական անվտանգության ապահովմամբ։ Կոնվենցիան ներառում է թունավոր, ժանտախտային, պայթուցիկ, կոռոզիվ, հեշտ բռնկվող, էկոտոքսիկ և վարակիչ թափոններ։ Կողմերը նաև պարտավորվում են նվազեցնել տեղափոխվող թափոնների ծավալները, վերամշակել և վերացնել դրանք հնարավորինս մոտ նրանց առաջացման վայրին և կանխել կամ նվազեցնել թափոնների առաջացումը հենց աղբյուրում։

Օզոնային շերտի պաշտպանության Վիեննայի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․03․1985թ., Վիեննա

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 30․12․1999թ.

Կոնվենցիան ստորագրվել է Ավստրիայի Վիեննայում 1985 թվականին և ուժի մեջ է մտել 1988 թվականին։ Կոնվենցիան վավերացվել է Հայաստանի Հանրապետության կողմից 1999 թվականին և այդ նույն տարում ուժի մեջ է մտել։ Կոնվենցիայի նպատակը մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի պաշտպանությունն է օզոնային շերտի փոփոխության անբարենպաստ հետևանքներից։ Ներկայումս Կոնվենցիան աջակցում են 198 երկրներ։

Պեկինյան փոփոխություն: Փոփոխություն Մոնրեալի արձանագրության, ընդունված Կողմերի տասնմեկերորդ հանդիպման ժամանակ

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 29․11-03․12․1999թ․, Պեկին

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 01․01․2001թ․

Լոնդոնյան փոփոխություն: Փոփոխություն Մոնրեալի արձանագրության, ընդունված Կողմերի երկրորդ հանդիպման ժամանակ

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 27․06․1990թ․, Լոնդոն

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․10․2003թ․

Ռոտերդամի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 10․09․1998թ., Ռոտերդամ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․10․2003թ.

Ռոտերդամի կոնվենցիան բազմակողմանի պայմանագիր է, որի նպատակն է նպաստել համատեղ պատասխանատվությանը վտանգավոր քիմիական նյութերի ներմուծման հարցում։ Կոնվենցիան խթանում է բաց տեղեկատվական փոխանակումը և կոչ է անում վտանգավոր քիմիական նյութերի արտահանողներին օգտագործել պատշաճ պիտակավորում, ներառել անվտանգության հետ կապված ցուցումներ և տեղեկացնել գնորդներին բոլոր հայտնի սահմանափակումների կամ արգելքների մասին։ Պայմանագիրը ստորագրած պետությունները կարող են որոշել թույլատրել կամ արգելել պայմանագրում նշված քիմիական նյութերի ներմուծումը, իսկ արտահանող երկրները պարտավոր են ապահովել, որ իրենց իրավասության տակ գտնվող արտադրողները հետևեն դրա պահանջներին։

Ստոկհոլմի կոնվենցիա կայուն օրգանական աղտոտիչների մասին

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 23․05․2001թ., Ստոկհոլմ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․10․2003թ.

Ստոկհոլմի կոնվենցիան կայուն օրգանական աղտոտիչների վերաբերյալ ընդունվել է Լիազորված ներկայացուցիչների կոնֆերանսում 2001 թվականի մայիսի 22-ին Ստոկհոլմում, Շվեդիա: Կոնվենցիան ուժի մեջ է մտել 2004 թվականի մայիսի 17-ին։

Հաշվի առնելով Ռիո դե Ժանեյրոյի շրջակա միջավայրի և զարգացման հռչակագրի 15-րդ սկզբունքով ամրագրված նախազգուշացման միջոցների սկզբունքը, այս Կոնվենցիայի նպատակը մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի պաշտպանությունն է կայուն օրգանական աղտոտիչներից:

Կոնվենցիայի յուրաքանչյուր կողմ, առնվազն, ձեռնարկում է միջոցներ՝ ուղղված հավելված C-ում նշված քիմիական նյութերի մարդածին աղբյուրներից արտանետումների կրճատմանը, դրանց կայուն նվազեցմանը, և, որտեղ հնարավոր է, դրանց վերջնական վերացմանը։

Կոպենհագենյան փոփոխություն: Փոփոխություն Մոնրեալի արձանագրության, ընդունված Կողմերի չորրորդ հանդիպման ժամանակ

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 25․11․1992թ․, Կոպենհագեն

Ընդունվել է Հայաստանի կողմից՝ 24․02․2004թ․

Կարտախենայի արձանագրությունը կենսաբանական անվտանգության մասին

Ընդունման ամսաթիվը աշխարհում՝ 29․01․2000թ․, Մոնրեալ

Ընդունվել է Հայաստանի կողմից՝ 30․07․2004թ․

Բազմազանության մասին կոնվենցիային կից միջազգային համաձայնագիր է, որի նպատակն է ապահովել անվտանգ վերաբերմունքը, փոխադրումն ու օգտագործումը կենսաբանական փոփոխված օրգանիզմների նկատմամբ, որոնք ստեղծվել են ժամանակակից կենսատեխնոլոգիայի միջոցով և կարող են վնասակար ազդեցություն ունենալ կենսաբազմազանության վրա, հաշվի առնելով նաև մարդու առողջության վտանգները: Այն ընդունվել է 2000 թվականի հունվարի 29-ին և ուժի մեջ է մտել 2003 թվականի սեպտեմբերի 11-ին:

Կիոտոյի արձանագրություն

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 11․12․1997թ., Կիոտո

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 16․02․2005թ.

Կիոտոյի արձանագրությունը նպատակ ունի զարգացնել ՄԱԿ-ի շրջանակային կոնվենցիայի դրույթները՝ պարտավորեցնելով արդյունաբերական զարգացած երկրներին սահմանափակել և կրճատել ջերմոցային գազերի արտանետումները՝ համաձայնեցված ազգային պարտավորությունների շրջանակներում։ Արձանագրության ընդունումը պայմանավորված էր նրանով, որ հենց Կոնվենցիան միայն կոչ էր անում այդ պետություններին իրականացնել քաղաքականություն և միջոցներ կլիմայի փոփոխության կանխարգելման համար, ինչպես նաև պարբերաբար զեկուցել դրանց կատարման մասին։

Կիոտոյի արձանագրությունը հիմնված է Կոնվենցիայի սկզբունքների և դրույթների վրա և հետևում է դրա կառուցվածքին, ներառյալ հավելվածների համակարգը։ Այն գործում է միայն զարգացած երկրների համար, որոնք ստանձնում են լրացուցիչ պարտավորություններ՝ «ընդհանուր, բայց տարբերակված պատասխանատվության և համապատասխան հնարավորությունների» սկզբունքով։ Սա պայմանավորված է այս երկրների կողմից մթնոլորտում ջերմոցային գազերի բարձր մակարդակի համար հիմնական պատասխանատվության ճանաչմամբ։

Կիոտոյի արձանագրության «Բ» հավելվածում սահմանված են արդյունաբերական զարգացած պետությունների և Եվրոպական հանրության (որը հետագայում դարձավ Եվրոպական միություն) համար պարտադիր արտանետումների կրճատման նպատակները։ Ընդհանուր առմամբ, այս պարտավորությունները համապատասխան են 1990 թվականի մակարդակների համեմատ մոտ հինգ տոկոս կրճատման առաջին պարտավորությունների ժամանակահատվածում՝ 2008-ից 2012 թվականներին։

Վայրի ֆաունայի և ֆլորայի անհետացող տեսակների միջազգային առևտրի մասին կոնվենցիա (CITES)

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 03․03․1973թ., Վաշինգտոն

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 21․01․2009թ.

Կոնվենցիան ընդգրկում է բոլոր այն տեսակները, որոնք վտանգված են կամ կարող են հայտնվել վերացման վտանգի տակ՝ առևտրի հետևանքով։ Այս տեսակների նմուշների առևտուրը պետք է խստորեն կարգավորվի, որպեսզի նրանց գոյատևումը չհայտնվի հավելյալ վտանգի տակ, և այն պետք է թույլատրվի միայն բացառիկ հանգամանքներում։ Բացի այդ՝

• բոլոր այն տեսակները, որոնք, թեև ներկայումս պարտադիր չէ, որ վտանգված լինեն, կարող են այդպիսիք դառնալ, եթե դրանց նմուշների առևտուրը խստորեն չկարգավորվի՝ օգտագործումից առաջացած վտանգը կանխելու նպատակով, ինչը անհամատեղելի է նրանց գոյատևման հետ; և

• այլ տեսակներ, որոնք պետք է կարգավորվեն, որպեսզի հնարավոր լինի արդյունավետորեն վերահսկել որոշակի տեսակների նմուշների առևտուրը, ինչպես նշված է սույն կետի ենթակետում (ա):

Կոնվենցիայի III հավելվածում ընդգրկված են բոլոր այն տեսակները, որոնք ցանկացած Կողմ սահմանում է որպես իր իրավասության շրջանակներում կարգավորման ենթակա՝ շահագործման կանխարգելման կամ սահմանափակման նպատակով և որպես պահանջող այլ Կողմերի համագործակցությունը առևտրի վերահսկման հարցում: Կողմերը չեն թույլատրում տեսակների նմուշների առևտուրը, որոնք ներառված են I, II և III հավելվածներում, բացառությամբ դեպքերի, որոնք նախատեսված են սույն Կոնվենցիայի դրույթներով։

Վայրի կենդանիների միգրացիոն տեսակների պահպանման մասին Բոննի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 23․06․1979թ., Բոնն

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 01․03․2011թ.

Կողմերը ճանաչում են միգրացվող տեսակների պահպանման կարևորությունը և, հնարավորության ու նպատակահարմարության դեպքում, համաձայնեցնում են արշավածածկ երկրի կողմից այդ նպատակների համար ձեռնարկվող միջոցառումները՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով միգրացվող այն տեսակներին, որոնց պահպանության կարգավիճակը անբարենպաստ է: Նրանք ընդունում են անհատական կամ համագործակցային համապատասխան միջոցներ՝ անհրաժեշտ միգրացվող տեսակների և նրանց կենսամիջավայրերի պահպանման համար։

Կողմերը նաև ճանաչում են միգրացվող տեսակների վերացման սպառնալիքի կանխմանն ուղղված միջոցառումների անհրաժեշտությունը։

Մասնավորապես, Կողմերը պետք է՝

• խթանեն միգրացվող տեսակների վերաբերյալ գիտական հետազոտությունների իրականացումը և համագործակցեն դրանց իրականացման գործում;

• ջանքեր գործադրեն՝ հավելվածում ներառված միգրացվող տեսակների անհապաղ պահպանությունն ապահովելու համար;

• ջանքեր գործադրեն համաձայնագրեր կնքելու համար՝ II հավելվածում ներառված միգրացվող տեսակների պահպանման և դրանց կառավարման ուղղությամբ։

Դոհայի փոփոխություն

Ընդունման ամսաթիվը աշխարհում՝ 08․12․2012թ․, Դոհա

Ընդունվել է Հայաստանի կողմից՝ 31․03․2017թ․

Փարիզյան համաձայնագիր

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 12․12․2015թ., Փարիզ

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․04․2017թ.

Փարիզյան համաձայնագիրը իրավաբանորեն պարտադիր միջազգային պայմանագիր է կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ։ Այն ընդունվել է 196 կողմերի կողմից ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության համաժողովի ընթացքում Փարիզում, Ֆրանսիա, 2015 թվականի դեկտեմբերի 12-ին, և ուժի մեջ է մտել 2016 թվականի նոյեմբերի 4-ին։ Համաձայնագրի հիմնական նպատակը «միջին գլոբալ ջերմաստիճանի աճը զսպելն է՝ զգալիորեն 2°C-ից ցածր՝ մինչարդյունաբերական մակարդակների նկատմամբ» և ջանքեր գործադրելը «ջերմաստիճանի աճը 1.5°C-ի սահմաններում պահելու նպատակով»։

Վերջին տարիներին, սակայն, աշխարհի առաջնորդները շեշտում են, որ գլոբալ տաքացումը պետք է սահմանափակվի մինչև 1.5°C այս դարի ավարտին։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության փորձագետների միջկառավարական խումբը նշում է, որ 1.5°C շեմի գերազանցումը կարող է բերել շատ ավելի լուրջ հետևանքների՝ ներառյալ ավելի հաճախակի և ուժեղ երաշտներ, ջերմային ալիքներ և տեղատարափ անձրևներ։

Գլոբալ տաքացումը 1.5°C սահմաններում պահելու համար ջերմոցային գազերի արտանետումները պետք է հասնեն գագաթնակետին ոչ ուշ քան 2025 թվականին և կրճատվեն 43%-ով մինչև 2030 թվականը։

Փարիզյան համաձայնագիրը կարևորագույն փուլ է կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի բազմակողմ գործընթացում, քանի որ առաջին պարտադիր համաձայնագիրն է, որը միավորում է բոլոր երկրներին կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի և դրա հետևանքների նկատմամբ հարմարվելու համար։

Մինամատայի կոնվենցիա սնդիկի մասին

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 11․10․2013թ., Կումամոտո

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 13․03․2018թ.

Մինամատիի կոնվենցիան սնդիկի վերաբերյալ գլոբալ համաձայնագիր է, որի նպատակն է պաշտպանել մարդու առողջությունն ու շրջակա միջավայրը՝ կանխելով սնդիկի և դրա միացությունների մարդածին արտանետումները և արտազատումները։ Կոնվենցիան ստացել է իր անունը ի պատիվ Ճապոնիայի Մինամատա քաղաքի, որը XX դարի կեսերին լուրջ տուժել է սնդիկով աղտոտման պատճառով։ Կոնվենցիան ընդունվել է 2013 թվականին և ուժի մեջ է մտել 2017 թվականին։ Դրա հիմնական նպատակը սնդիկի օգտագործումը նվազեցնելն ու վերահսկելն է՝ կանխելով այն արտանետումները մթնոլորտ, ջրեր և հող։

Կոնվենցիան ընդգրկում է սնդիկի ամբողջ կյանքի ցիկլը՝ ներառյալ դրա արդյունահանումը, առևտուրը, օգտագործումը արտադրանքներում և արդյունաբերական գործընթացներում, ինչպես նաև վերամշակումը։ Այն նախատեսում է արգելել նոր սնդիկի հանքերի բացումը, աստիճանաբար փակել գործողները, վերահսկել սնդիկի արտանետումները ածխային էլեկտրակայաններից և արդյունաբերական կաթսաներից, կարգավորել սնդիկի օգտագործումը արհեստական և մանրածավալ ոսկու արդյունահանման մեջ, ինչպես նաև դադարեցնել սնդիկ պարունակող արտադրանքների արտադրությունը, ինչպիսիք են որոշ լամպեր, մարտկոցներ և կոսմետիկա։ Մինամատիի կոնվենցիան նաև պարտավորեցնում է մասնակից երկրներին մշակել ծրագրեր՝ սնդիկի օգտագործումը ատամնաբուժության ոլորտում նվազեցնելու համար և խրախուսում է միջազգային համագործակցությունն ու տեղեկատվության փոխանակումը՝ սնդիկով գլոբալ աղտոտման դեմ պայքարի նպատակով։

Տարածաշրջանային կոնվենցիաներ

Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 05․06․1992թ., Ռիո դե Ժանեյրո

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 29․12․1993թ.

Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիան (ԿԲԿ) միջազգային իրավաբանորեն պարտադիր պայմանագիր է, որի երեք հիմնական նպատակներն են՝ կենսաբազմազանության պահպանությունը, կենսաբազմազանության կայուն օգտագործումը և գենետիկ ռեսուրսների օգտագործման հետ կապված շահերի արդար և հավասարաչափ բաշխումը։ Դրա ընդհանուր նպատակն է խթանել գործողություններ, որոնք ուղղված են կայուն ապագայի ստեղծմանը։

Կենսաբազմազանության պահպանությունը ողջ մարդկության ընդհանուր մտահոգությունն է։ ԿԲԿ-ն անդրադառնում է կենսաբազմազանությանը բոլոր մակարդակներում՝ էկոհամակարգերի, տեսակների և գենետիկ ռեսուրսների մակարդակով։ Այն ընդգրկում է նաև կենսատեխնոլոգիայի ոլորտը՝ Բիոբիզասպասության վերաբերյալ Կարթախենայի արձանագրության միջոցով։ Իրականում այն ընդգրկում է բոլոր հնարավոր ոլորտները, որոնք ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն կապված են կենսաբազմազանության և դրա զարգացման հետ ունեցած դերի հետ՝ սկսած գիտությունից, քաղաքականությունից և կրթությունից մինչև գյուղատնտեսություն, առևտուր, մշակույթ և շատ ավելին։

Կոնվենցիա մեծ հեռահարության անդրսահմանային օդի աղտոտման մասին

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 30․11․1977թ., Ժնև

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 22․05․1997թ.

Երկար հեռավորության վրա գտնվող միջսահմանային օդի աղտոտման մասին կոնվենցիան միջազգային համաձայնագիր է, որն ուղղված է ազգային միջոցառումների ակտիվացմանը և դրանց միջազգային համադրմանը՝ օդի աղտոտման դեմ պայքարում, ներառյալ երկար հեռավորության վրա միջսահմանային աղտոտումը։ Այն ընդունվել է 1979 թվականի նոյեմբերի 30-ին Ժնևում։

Կոնվենցիայի մասնակիցները վերահաստատում են իրենց պատրաստակամությունը խթանելու ակտիվ միջազգային համագործակցությունը՝ ազգային միջոցառումներ մշակելու և տեղեկատվության փոխանակման, խորհրդատվությունների, գիտահետազոտական գործունեության և մոնիտորինգի միջոցով համադրելու ազգային ջանքերը օդի աղտոտման, այդ թվում՝ միջսահմանային աղտոտման դեմ պայքարում։ Կոնվենցիայում սահմանվում են «օդի աղտոտում» և «երկար հեռավորության վրա գտնվող միջսահմանային օդի աղտոտում» տերմինները։ Վերջինս նշանակում է օդի աղտոտում, որի ֆիզիկական աղբյուրը գտնվում է ամբողջությամբ կամ մասամբ այն տարածքում, որը գտնվում է մի պետության ազգային իրավասության ներքո, սակայն դրա բացասական ազդեցությունը արտահայտվում է այլ պետության իրավասության տակ գտնվող տարածքում այնպիսի հեռավորության վրա, որ անհնար է հստակ որոշել արտանետումների առանձին աղբյուրների կամ աղբյուրների խմբերի մասնաբաժինը։

Էսպոյի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 25․02․1991թ., Էսպո

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 10․09․1997թ.

Էսպոյի կոնվենցիան ուղղված է կայուն զարգացման գործընթացի խթանմանը՝ նպաստելով միջազգայն համագործակցությանը՝ նախատեսվող գործունեության շրջակա միջավայրի վրա հնարավոր ազդեցության գնահատման ոլորտում։ Այն կիրառվում է հատկապես այն գործունեությունների նկատմամբ, որոնք կարող են վնաս հասցնել այլ երկրների շրջակա միջավայրին։ Էսպոյի կոնվենցիան նպատակ ունի կանխել, մեղմացնել և մոնիտորինգի ենթարկել նման բնապահպանական վնասները։

Կոնվենցիան ապահովում է էկոլոգիական գործոնների մանրակրկիտ հաշվառում շատ ավելի վաղ, քան կայացվի վերջնական որոշում՝ այնպիսի գործունեության վերաբերյալ, որը կարող է վնաս հասցնել շրջակա միջավայրին։ Այն նաև ապահովում է տեղեկացվածություն այն շրջանների բնակիչների համար, որոնք կարող են տուժել վնասակար ազդեցությունից՝ ներկայացվող գործունեությունից։ Կոնվենցիան հնարավորություն է տալիս այդ բնակիչներին արտահայտելու իրենց դիտողությունները կամ առարկությունները նախատեսվող գործունեության վերաբերյալ և մասնակցելու համապատասխան ընթացակարգերին՝ շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման հարցում։

Բացի այդ, այն ապահովում է, որ այդ դիտողությունները և առարկությունները փոխանցվեն պատկան մարմնին և հաշվի առնվեն վերջնական որոշում կայացնելիս։

Էսպոյի կոնվենցիայի արձանագրությունը ապահովում է կոնվենցիայի սկզբունքների կիրառումը պլանների, ծրագրերի, քաղաքականությունների և օրենսդրության նկատմամբ՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման ընթացակարգերին ազգային մակարդակում։

Արդյունաբերական վթարների անդրսահմանային հետևանքների մասին կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 17․03․1992թ., Հելսինկի

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 19․04․2000թ.

Կոնվենցիայի նպատակն է կանխարգելել արդյունաբերական վթարները, ինչպես նաև ապահովել պատրաստվածություն և արձագանքում դրանց առաջացման դեպքում։ Կոնվենցիան իր գործունեության ընթացքում նպաստել է արդյունաբերական ձեռնարկություններում անվտանգության մշակույթի բարելավմանը։ Այն նաև խթանել է համագործակցությունը տարբեր պետական մարմինների միջև՝ արդյունաբերական անվտանգության ոլորտում համատեղ աշխատանքը համակարգելու նպատակով։

Օրհուսի կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 25․06․1998թ., Օրհուս

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 30․10․2001թ.

ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵՏՀ ՄԱԿ) կոնվենցիան՝ տեղեկություններին հասանելիության, հասարակության մասնակցության և արդարադատության հասանելիության վերաբերյալ, որոնք վերաբերում են շրջակա միջավայրին, ընդունվել է 1998 թվականի հունիսի 25-ին Դանիայի Օրհուս քաղաքում՝ «Շրջակա միջավայրը Եվրոպայի համար» չորրորդ նախարարական կոնֆերանսի ժամանակ։ Այն ուժի մեջ է մտել 2001 թվականի հոկտեմբերի 30-ին։ Օրհուսի կոնվենցիայի նպատակն է ընդլայնել քաղաքացիների և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների դերը շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերում՝ հիմնվելով մասնակցության ժողովրդավարության սկզբունքների վրա։

Լանդշաֆտի եվրոպական կոնվենցիա

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 20․10․2000թ., Ֆլորենցիա

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 01․07․2004թ.

Եվրոպական լանդշաֆտային կոնվենցիան, որը ընդունվել է 2000 թվականին Ֆլորենցիայում, միջազգային համաձայնագիր է, որի նպատակն է պաշտպանել, կառավարել և պլանավորել եվրոպական լանդշաֆտները։ Կոնվենցիան ընդգրկում է բոլոր տեսակի լանդշաֆտները՝ բնականից մինչև քաղաքային, ընդգծելով դրանց կարևորությունը մարդկանց կյանքի որակի և մշակութային ինքնության համար։ Կոնվենցիան լանդշաֆտը սահմանում է որպես տարածք, որը մարդկանց կողմից ընկալվում է և որի բնույթը ձևավորվում է բնական և մարդկային գործոնների փոխազդեցության արդյունքում։

Կոնվենցիայի հիմնական նպատակները ներառում են լանդշաֆտների իրավական ճանաչումը, լանդշաֆտային քաղաքականության մշակումը, հանրության ներգրավումը որոշումների կայացման գործընթացում և լանդշաֆտային մոտեցման ինտեգրումը տարածքների պլանավորման մեջ։ Այն նաև խթանում է միջազգային համագործակցությունը, երկրների միջև փորձի փոխանակումը և կրթության առաջխաղացումը լանդշաֆտային կառավարման ոլորտում։ Կոնվենցիան ուժի մեջ է մտել 2004 թվականին և վավերացվել է եվրոպական երկրների մեծամասնության կողմից՝ ընդգծելով տարածքների պլանավորման համալիր մոտեցման կարևորությունը՝ հաշվի առնելով լանդշաֆտների էկոլոգիական, էսթետիկ, մշակութային և սոցիալական ասպեկտները։

Բեռնի կոնվենցիա (Եվրոպական վայրի բնության և բնական միջավայրի պահպանման մասին)

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 19․09․1979թ., Բեռն

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 01․08․2008թ.

Կոնվենցիայի նպատակն է ապահովել վայրի ֆլորայի և ֆաունայի, ինչպես նաև նրանց բնակության միջավայրերի պահպանությունը։ Հատուկ ուշադրություն է դարձվում այն տեսակներին, որոնք վտանգված են կամ խոցելի, այդ թվում՝ վտանգված և խոցելի միգրացվող տեսակներին, որոնք նշված են հավելվածներում։

Կողմերը պարտավորվում են ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները վայրի ֆլորայի և ֆաունայի տեսակների բնակության միջավայրերի պահպանության համար։ Այդ միջոցառումները պետք է ներառվեն զարգացման ծրագրերում և աղտոտման վերահսկման քաղաքականության մեջ՝ առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնելով վայրի բնության պահպանմանը։ Կողմերը նաև պարտավորվում են նպաստել կրթության և տեղեկությունների տարածմանը՝ վայրի ֆլորայի և ֆաունայի տեսակների և նրանց բնակության միջավայրերի պահպանության անհրաժեշտության վերաբերյալ։

Կոնվենցիան ստեղծում է մշտական կոմիտե, որտեղ Կողմերը ներկայացված են իրենց պատվիրակներով։ Կոմիտեի հիմնական առաքելությունն է մոնիտորինգի ենթարկել Կոնվենցիայի դրույթները՝ հաշվի առնելով վայրի ֆլորայի և ֆաունայի զարգացման կարիքները։ Այդ նպատակով մշտական կոմիտեն ունի հատուկ լիազորություններ՝ Կողմերին առաջարկություններ ներկայացնելու և պաշտպանվող տեսակների ցանկը ներառող հավելվածներում փոփոխություններ կատարելու համար։

Ռազմավարական բնապահպանական գնահատման արձանագրություն

Աշխարհում ընդունման ամսաթիվ՝ 21․05․2003թ., Կիև

Հայաստանում ընդունման ամսաթիվ՝ 24․04․2011թ.

Ռազմավարական բնապահպանական գնահատման (ՌԲԳ) արձանագրությունը միջազգային համաձայնագիր է, որը սահմանում է իրավական պարտավորություններ և ՌԲԳ-ի իրականացման գործընթացի հիմքերը այն երկրներում, որոնք միացել են այս համաձայնագրին։ Փաստաթուղթը ներկայացնում է ՌԲԳ-ի իրականացման պահանջները, ներառյալ ընթացակարգային և մեթոդաբանական դրույթները։

Չնայած նրան, որ արձանագրության շուրջ բանակցությունները տեղի են ունեցել 1991 թվականին ընդունված շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման մասին Կոնվենցիայի (Էսպոյի կոնվենցիա) շրջանակներում՝ նպատակ ունենալով ընդլայնել Կոնվենցիայի ազդեցության ոլորտը, արձանագրությունը համարվում է առանձին իրավական գործիք։ Սա նշանակում է, որ երկիրը կարող է միանալ արձանագրությանը՝ առանց Կոնվենցիայի կողմ լինելու։ Ավելին, ի տարբերություն Կոնվենցիայի, որը կիրառվում է միայն այն դեպքում, երբ նախատեսվող գործունեությունը կարող է հանգեցնել էական բացասական ազդեցության երկրի սահմաններից դուրս, արձանագրությունն առաջնահերթորեն կիրառվում է այն պլանների և ծրագրերի նկատմամբ, որոնց հետևանքները դրսևորվում են տվյալ երկրի տարածքում։ Այն կարող է կիրառվել նաև, եթե առկա են միջսահմանային հետևանքների հավանականություններ։